O nano niharatengan anca o nisafaloco’an no tamdaw ko sakaira no makesemay ato lipahakay hananay, o miketonan no mita malolalan no tatayalen ato malopinangan to sakinotamdawan, ona sakareko no harateng i o nano sifana’ no ina ato mama koni. roma i, nano talihocan no kakaemangan ho a ma’orip, o katadamaan no loma’ i siyakay, o taneng a mitilid ato pisawidawidang, maemin malasakacipinang no tamdaw konini, orasaka ano palalecad han kona tatosa a pinangan, wata ko kasasirama nangra.

Tinako ca kafangcal ko misekingan no tatosaay mitiliday:

O makesemay mitiliday: Ano samaanen no mako a misa’icel ca kafangcal ko misekingan, nawhan caka citaneng kako.

O lipahakay mitiliday: Ano misa’icel paliyaw miseking caykanca fangcal to, o nikaca to pihalaka sa misaharateng.

Saka tosa : O mitatalaay to ‘orad no kacanglahan a malingaday 

O makesemay a malingaday: Mama’orad to, mapohed ko lamit no pinaloma, malasakaawa ko kinayra sa.

Nika o matiniay a harateng, caayay ko mamafalic caay ka saan, ano makahi ko faloco’ a mifalic, hakitinien i fangcalay ko piharateng to manmaan a demakan, ano haenen i, malasakalipahak ko pinangan no faloco’ iso, matiniay ko pinangan malasaka ’aloman ko widawidang ato malasakalemed, sacafayen ko matiniay ko harateng a tamdaw malasakaci’icel ato sakamoecel no harateng, ira to ko matiniay a pinagan iso malasaka adihay ko tatayalen. Ira ko sowal no cifenekay a sowal, “ Mafalic no nisafaloco’an iso ko niharatengan iso, mafalic no niharatengan iso ko pinangan iso, ” sanay a sowal, orasaka ano mangalay a mifalic to sakafangcal a ma’orip, , ketonen a misarocor ko nisafaloco’an.

Orasaka, kamo o tala’ayaway ho a kapah, aka ka rarima salipahaken ko faloco’, aka kapida sa fa’ina’inayen misi’ayaw ko niharatengan. Ano matini ko harateng, malasakangaay no tireng sapa’icel to widang ato cimacima a tamdaw, nanay maemin o caay ka kesem , o lipahakay  a tamdaw kita.

悲觀與樂觀是人的一種思維也是一種信念，決定我們做事的方法與處世的態度，其觀念的形成受父母的影響、從小生活的環境、家庭的社會地位、所受的教育…都有著很大的關係。

兩個學生考試成績不佳，悲觀的學生認為自己不夠聰明，再怎麼努力也沒辦法考好。樂觀的學生檢討自己沒有充分準備，只要努力下次一定考好。兩個農夫面對即將到來的春雨。悲觀的農夫認為農作物的收成會受影響。樂觀的農夫則認為農作物得以澆灌。兩個工人擁有偏遠的荒地，悲觀的工人說：我只能用來修一座墳場，別無選擇。樂觀的工人說：我要將它種滿綠樹花草，供人休憩。

所以，要當現代的原住民青年，就要樂觀積極、知足常樂、正面思考、勇敢面對、它不但是有感染性的，願大家都能成為一個積極樂觀的人。