ayo aka no wawa am miangay a kagagan no tao do karawan. ya alikey o ayo am ya arako o wawa, no ya tahaman o ayo a ranom am ya matavang, o wawa am ya mapait. tana ya mitarek o ayo a ka no wawa am, ya miangay saon so kakdekdeng am. o ayo am ya iranom so orowra, no ya manotong am ya ipangasoy so kanen, no ya maloit o kataotao am ya iparios, no mawaw o tao do takey am ya inomen, so na ikarako no na sidongan so tao.

rako a wawa am vaay no libangbang, no rayon am aro o tatala somoo no maep a manawaz so libangbang, no kakoa o manzaneg so libangbang am ataw o itavey so asoy, ta ji pangai so asin o asoy no among no rayon ta makaniaw, ori am iyangay no kakoa. no to ngaroi rana o wawa no tao do pongso am, ji abo rana o mamaring so tatala a, ji abo rana o kavonong so among a oyod a ka no raet a.

no ji niasin o teyrain a libangbang am, makeykai a marokop, no ji mapangay so asin do asoy am maraet a yopen ta matavang. miangay ta no ataw o iasoy do rotongan a soli no ji a wakay am, ji atlenan do velek ta mapait. mamimin o tao a ka no omalalam a ka no kahasan a tomaodtod no ranom. miangay ta o rako a wawa o makapzat do na maoran a meyciamadadayan, so apzatan ta kamo do ranom a ka no askesked no pasapasalan.

am no ya malavat o n aka raet no kakawin a todo cimoy am, ya mikaranom o ayo a ya maparek; na to zisaya o sawalan, o na nipikazdazday a tokon am, ya mamimin a ya omvoyog do rako a ayo. na ka piciakavakava no rarahan a na kadponan no abo do ayo a rarako a mao nojia tana. o ya nipasoso do ayo a soykoan am, na tozyodan rana no rako a ayo so n aka raet no ya meykeykaranom o ayo.

o wawa ranano ya mikangin am, ya amlokolokong o paong, a ya tonakey rana do rarahan, a ya manganiaey. o avavangan no tao am, ya da ji pasongaya do n aka tewara maraet no wawa, ori da ikainin no ya tomokad do ilaod nojia ya makarala do pongso a tao. so na iyan no n aka pia an aka no na karataan.

溪水與大海都是人類的好朋友，溪水很小，海洋很大；溪水是淡水，海水是鹹水。溪水和大海雖不一樣，對人類都非常重要。溪水可灌溉芋頭田、用來煮食物，身體髒了可以洗澡，渴了可以喝，對人類的幫助非常的大。

大海是飛魚的家，每逢飛魚季，拼板舟夜間都會出海捕飛魚。煮飛魚湯或飛魚季節捕的魚，都要加海水，不能加鹽巴，這是傳統的習俗。族人離開大海，就沒有人會造船，特殊的吃魚分類法也將消失，達悟族是離不開海洋的民族。

曬飛魚不抹鹽巴就容易腐爛，一鍋湯不加鹽就不好喝。同樣的，芋頭和地瓜用海水煮就嚥不下肚，因為太鹹。人、動物和森林都要水來生長，海洋也需要保護，每個人都要珍惜水資源，愛護海洋環境。

談到壞天氣，一直下大雨，會引起土石流，使水變濁，大河流會破壞水道，滾動的大石與泥最後堆積在道路上，引水管也會被大河流沖到別處，因此遇河水氾濫，不是件好事。

颱風季節，驚濤駭浪，海水直撲道路上實在可怕，船停駛讓出島或入島的人都被滯留，因此，河流與海都有好壞一面。